45. Loksatta - Chaturang - गुंता कसा सोडवायचा

01-03-2014

लोकसत्ता : चतुरंग पुरवणी : लेखमाला : फक्त तीन शब्द :

गुंता कसा सोडवायचा?????

लेखिका : सौ.वंदना विजय धर्माधिकारी

घर आवरताआवरता खूप लोकर सापडली सीमाला. व्वाव! याचं काहीतरी छान करणार.  पाहते  तर काय? फारच गुंतलेली होती लोकर. ठेवली बाजूला. ‘सोडविण नंतर’, असे म्हणत आठ दिवस गेले. सीमाने मधूनमधून गुंता सोडवायचा प्रयत्न केला. विशेष काही घडलंच नाही.

रविवार उजाडला आणि  सीमाची आई आणि आजी तिच्याकडे आल्या. कोप-यात पसरलेल्या लोकरीकडे नजर जाताच आजीने ताबा घेतला तिचा. गुडघ्यात अडकवून, आतून घाल, वरून काढ, कधी या रंगाचा तर कधी दुसऱ्या रंगाचा हातात. करताकरता  दोनतीन गुंडे तयारही झाले. सीमाने ते पहिले आणि चिकटली आजीला.

“अगं सीमा, किती लोकर कापलीस गं भराभरा.”
“मंग काय करू? सुटत नव्हता गुंता.”

 “म्हणून काय झालं? कापल्यावर संपत गं. जोडला धागा तरी गाठ राहतेच. वीणही सलग होत नाही अशावेळी.”

“किती गुंता तिचा. मला नाही इतका वेळ. नाही सुटला. लावली कात्री. एकसारखे धागे बांधले परत. मी केलाय एक गुंडा.” असं म्हणून सीमाने आठवडा भरात सोडवलेला गुंडा दाखवला. आजीने हातात घेतला मात्र, स्वत:च्या हातातली लोकर टाकली बाजूला. “सीमा, असं नसतं करायचं. किती घट्ट गुंडाळलीस लोकर. जरा मोकळीक हवी धाग्याधाग्यांमध्ये सैलसर. हवा  खेळली पाहिजे त्यातून. किती गाठी लागतात हाताला. पेशन्स पाहिजेत गुंता सोडवायला. मी केलेला बघ.”

“ काय बघू आता?”

“ अशी जवळ ये. काम ठेव बाजूला. अगं, गुंता, मंग तो कुठलाही असो, सोडवायचा प्रयत्न करायचा. ह्या लोकरीचा, घरातल्या पसाऱ्याचा, ऑफिसमधल्या कामाचा आणि आपल्या नात्यानात्याचा. इतकंच कशाला आपल्या भावनिक गुंतागुंतीचा. सोडवताना कुठे काही तुटणार नाही, धक्का लागणार नाही अशाप्रकारे हळुवार हाताने, ओलेत्याने सोडवला की  तोडफोड होत नाही गं.”

“ काय सुंदर बोलतेस तू आजी. किती छान विचार तुझे.”

“ सुविचार नुसते वाचायचे नसतात.  अंगीकारायचे. नात्यानात्यात देवाणघेवाण, तुझं माझं होतचं आणि गैरसमजांचा गुंता वाढतच जातो. वाढवला तर सुटायला अवघड जातो. एखादी निरगाठ बसते. ही बघ दोन लोकरींची कशी बसली. तरीही अलगद सुईने मी काढते की नाही बघंच. जरा वेळ दे मला.”

“ माणूस प्रेमाच्या धाग्याने बांधलेला आहे म्हणून गुंतत जातो  सगळ्यांमध्ये. जीवापाड जपलं नातं  म्हणजे आयुष्य कसं मऊशार, उबदार, होत. छान वाटतं. तसंच मनाचं. प्रेमाच्या शब्दांनी सुखावतात. खाडखाड आवाज करीत फेकलेले शब्द चिरा पाडतात खोलवर. सबुरीनं केले की होतं सगळं ठाकठीक. धीराने घ्यावं लागतं सगळं प्रत्येकवेळी.”

ऐकता ऐकता एकीकडे आईने अलगद गुंता सोडवून एक रंग वेगळा केला.

“ बघं, माझ्या मुलीला जमलं. नातीला का नाही जमणार? शिकं पोरी. खूप अर्थ आहे त्यात. लोकर गुंडाळताना मनात विचार येतात घरादाराचे, तेथील गुंत्यांचे. सहज सुचत जातो काही तोडगा. कसं करावं, काय बोलावं, कोणाला सांगावं, समजवावं कसं. तेच तर करीत आले आयुष्यभर. हा गुंताच तुला सांगेल कसं वागायचं, बोलायचं, निस्तारायचं, ते. ‘गुंता’ आणि ‘गीता’, आहे ना साधर्म्य.  गीतेमध्ये ‘अर्जुना’च्या मनातला गुंता ‘भगवान श्रीकृष्णा’ने ‘गीता’ सांगून सोडवला. आजतागायत त्याच गीतेचे मार्गदर्शन घेतात सगळे. गुंता सोडवता आला नाही तर काय गत होते, वेगळं का सांगायला हवं? गत व्यवस्थित असताना उत्तम गती मिळते जीवनाला. गतिमान आयुष्याच्या खाचखळग्यात तग धरून जगता आलं पाहिजे आपल्याला. दोनचं अक्षरे ‘ग’ आणि ‘त’. समजली  त्यांची ताकद.”

“आजी” म्हणत सीमा आजीला बिलगली. तिच्या गतिमान जीवनातला गुंता आत टोचू लागला. त्यावर उपायही आजीच्याच बटव्यात आहे, हेही जाणवलं. एक पाऊलवाट दिसली दूर पर्यंत गेलेली अंधुकशी. प्रत्येकाला कुठेतरी टोचणारी निरगाठी असतेच, लोकरीच्या निरगाठीपेक्षा कितीतरी भयंकर. सदोदित बोचणी सहन करणं एव्हढंच उरतं आपल्या हातात. कशी सोडवायची गुंतलेली गाठ? प्रश्नही छळतात. जीव घाबरतो, सोडवायला गेलं, आणि कात्री लागली तर सगळंच अवघड, त्यापेक्षा सहन करावं. असूं देत अशीच आत ठुसठुसणारी. आजी म्हणाली, गाठ सोडवायचा  प्रयत्न केला की गुंता सुटत जातो. शब्दांच्या मऊशार रेशीम लडीची ताकद अजमावयाची असते, अशाच बिकट प्रसंगी. दीर्घ संवाद, तोही अधून मधून साधला की सैल होता होता सुटतं जातो गुंता. खालून वर किंवा वरून बाहेर सोडवतं जाताना जाणवतं, असं बोललं तर कदाचित नाही पटणार त्याला. वेगळ्या पद्धतीने बोलले तर? लेट असं ट्राय थिस वे.

धीर धरावा लागतो, म्हणाली होती आजी. आजच्या ऐवजी उद्या बोललं तर. आत्ता गडबडीत आहे  रवी. निवांत क्षणी कसं जुळून येतात धागे. उघीच घाईघाईत, चुकीच्या वेळी काहीतरी बोलायचं, अर्धवटचं राहणार सारं. सुई पण कामास येते गाठ सोडवायला. कदाचित मोठी सुई, नाहीतर दाभण लागेल मला हातात घ्यायला. आपल्याच विचारावर हसायला येतं, तशीच हळूच हसली सीमा. आत्ता नकोच. सगळाच पचका होईल. दमादमाने घेतलं तर सुटेलही दोघांच्यातलं भांडण. लोकर ओढली तर तुटते नाही का?  तशी लवकर नाही तुटतं, चिवट असते नात्यांसारखी. पण पातळ होवून विसविशीत होतो पीळ. फोर पलाय! थ्री पलाय! एखादा धागा सटकतो. नात्यातले बांध अनेक भावनांशी लगडलेले असतात. एखादा धागा निसटतोय असं जाणवताच, खेचायचा पुऱ्या ताकदीनिशी, आणि गुंफायाचं एकत्र. वीण कशी एकसारखी यायला हवी ना. मस्त!

ऑफिसमध्ये असंच काहीतरी झालं. प्रकाशने प्रेझेन्टेशन दिलं, आणि गहजबच झाला. बरंचसं चुकलेलं, घाईघाईत केलेलं, कुणालाच आवडलं नाही. सीमालाही खटकलं. त्याला थोडी मदत केली असती तर, त्याच्यावर अशी वेळ नसती आली. दोनदा प्रकाशने सीमाकडे बोलूनही दाखवले होते. आपलंच चुकलं, जाणवलं सीमाला. लोकरीच्या गुंत्यानेच सांगितलं. आपल्या धावपळीत दुसऱ्याला धक्का लागणार नाही, इजा होणार नाही हवं बघायला. ओढाओढी करून चालत नाही, दुर्लक्ष करून भागत नाही. माझी धावपळ कायमचीच. त्यातच बघायला हवेच होते प्रकाशकडे. अशक्य नव्हतं, आपलं उगीचच बिझी असल्याचा शोऑफ केला. आजी म्हणते तेच खरं.

मांडीवर डोक  ठेवलेल्या नातीला आजी गोंजारीत होती. थांबली थोडावेळ. सीमाला आतल्या आत मोकळं झालेलं पाहून आजीने सुरवात केली. “सीमा, तुम्हा मुलींचे केस कापलेले. त्यात गुंता तो काय गं! एक ब्रश फिरवला झाला मोकळा. तुला सांगते, माझे आणि नंदाताईचे असे दाट काळेभोर आणि लांबसडक केस होते. आमच्या घरात तीसएक  माणसं. आईचं वेणी घालायला हवी असं नव्हतचं. आजी, आत्या, काकू, चुलत मावस बहिणी, मावशी नाहीतर शेजारच्यापाजारच्या कोणीही घालायचं वेण्या. केसातला गुंता काढून नीट विंचरून लांबसडक दोन वेण्या रिबीन लावून वर बांधेपर्यंत प्रत्येकजण काहीतरी बोलत रहायची. अग, तिथेच शिकले मी गुंता सोडवायला. दोष तुमचा नाही. परिस्थितीचा आहे. राहावं लागतं काळाप्रमाणे. आज कळलं तुला थोडफारतरी. आणि हे बघ, लोकारीला उब असतेच. तशीच उब आयुष्यभर मिळावी तीसुद्धा प्रत्येक नात्याची. उबेचा आब असतो वेगवेगळा. जाणवत असतो आपल्याला. माया, ममता, वात्सल्य, प्रेम, मैत्री, आपलेपणा, ही रूपे उबेची. उबदार नाती असली की सकस वाढ होते. प्रयत्न कर, जमेल गुंता सोडवायला. छटा बघितल्यास या लोकारीतील एकाच रंगाच्या. नात्यातील भावनांना देखील असतात रंगछटा. स्वभावातली कुठली छटा कधी चमकेल सांगता येत नाही. ती छटा म्हणजे तो संपूर्ण माणूस नसतो. आपल्यालाच घाई होते आणि ती छटा, तो विचार, ती कृती त्या व्यक्तीशी पक्क्या धरून बसतो. एक मत मनात तयार केलं जाते त्या व्यक्तीबद्दल, आणि मंग गैरसमजांचे पेव फुटते. तसं होऊ द्यायचं नाही. यालाच म्हणतात जरा वाव देणं, स्पेस देणं. घाईघाई करून कुठे जायचे असते आपल्याला. नाहीतर होतेच ताणाताणी. हीच कसोटी असते झेलणाऱ्याची. उतरायचं असतं अशा कसोटीमधून. सिद्ध करायचं स्वत:ला. त्यावेळी मिळणारा स्वान्तसुखाय आनंद अनुभवण स्वर्ग सुखापेक्षा मोलाचं असतं. इथूनपुढे तुलाही  प्रचीती येईल. आलेली प्रचीती तुझी जीवनतत्वे  होतील, तुझी स्टाईल होईल.  कारण सांगू, आता आमची सीमा लोकरीचा गुंता सोडवायला शिकली.  कसे सांभाळून वागायचे तिला आता जमणार आहे. आपण एकटे थोडेच राहतो, आपल्यालाही सांभाळून घेणारी आपली माणसं आहेत. आपणसुद्धा असतो एक छोटासा धागा त्या गुंत्यामधला. आपलीच लोकं गुंता सोडवून घेतात आपल्यालाही जवळ.

वंदना धर्माधिकारी

Vandana10d@yahoo.co.in

M : 9890623915

http://epaper.loksatta.com/236410/loksatta-pune/01-03-2014#page/19/2